Một nhóm học giả người Mỹ vừa cho ra đời cuốn sách "Tại sao người thông minh lại có thể ngu dốt như vậy?", do Robert J. Sternberg (Giám đốc Trung tâm Tâm lý về khả năng, năng lực và sự tinh thông của Đại học Yale, Mỹ) làm chủ biên. Sternberg đã có một cuộc trao đổi với báo giới về cuốn sách này.

- Chúng tôi ngạc nhiên biết rằng ông đã nghiên cứu rất kỹ lưỡng vấn đề này. Điều gì lôi kéo ông làm điều đó?

- Nguồn gốc của cuốn sách là mối băn khoăn của tôi về điều gì đã xảy ra với những người mà thông thường được coi là có trí thông minh cao nhưng lại lầm lạc theo một cái nhìn khác. Làm thế nào mà Richard Nixon lại dính líu vào vụ Watergate và gây ra một loạt hậu quả tiếp theo? Bill Clinton đã nghĩ gì khi liên tục lặp lại sai phạm trong đời tư? Và ngay gần đây, tại sao những người thông minh điều khiển Enron lại có thể nghĩ rằng sẽ thoát khỏi trò chơi may rủi đó. Và thực tế là không ai trong chúng ta có thể tránh khỏi những giây phút sai lầm như vậy.

- Có một giả định thống nhất nào về sự ngu dốt rút ra được từ cuộc nghiên cứu?

- Tôi tin rằng có 4 xu hướng chính dẫn chúng ta đến tình trạng oái oăm đó.

Ảo tưởng về cái tôi trung tâm: Chúng ta thường sai lầm tin rằng bởi vì chúng ta thông minh nên thế giới sẽ đảo lộn quanh ta.

Ảo tưởng về sự thông suốt: Chúng ta tự cho rằng một phần lý do của việc thế giới đảo lộn quanh ta là chúng ta biết nhiều hơn những gì chúng ta làm, và thậm chí hơn cả những gì chúng ta cần biết.

Ảo tưởng về quyền tuyệt đối, vô hạn: Chúng ta ngộ nhận rằng kiến thức ban cho chúng ta quyền tuyệt đối vô hạn. Chúng ta có thể làm bất kỳ những gì chúng ta muốn và không phải chịu một hậu quả nào.

Ảo tưởng về khả năng không thể bị tổn hại: Chúng ta tự tin rằng có thể dễ dàng thoát khỏi mọi hậu quả bởi trí thông minh sẽ giúp ta tránh được những cuộc công kích hoặc chỉ trích.

- Ai sẽ là những người dễ rơi vào lối suy nghĩ đó?

- Tôi tin rằng những người dễ bị mắc phải 4 ảo tưởng đó chính là những người nghĩ rằng mình rất thông minh hoặc là mình rất ngu dốt. Nhóm thứ nhất là do họ quá thông minh. Nhóm thứ 2 là do họ thiếu khả năng nhận thức để nhận ra rằng 4 ảo tưởng đó là hoàn toàn ngớ ngẩn.

- Có sự khác biệt nào giữa sự ngu dốt, sự ngớ ngẩn, sự đần độn và đầu óc bã đậu?

- Trái ngược với suy nghĩ của nhiều người, sự ngớ ngẩn đối lập với sự khôn ngoan - khả năng áp dụng kiến thức để đạt được lợi ích, chứ không phải với sự thông minh. Có rất nhiều người thông minh nhưng lại không khôn ngoan. Quyển sách không nói về sự ngu dốt theo ý cổ điển - thường gắn liền với chỉ số IQ thấp. Vấn đề ở đây là người thông minh không nhận ra rằng họ dễ trở nên ngớ ngẩn như thế nào.

- Như vậy có nghĩa là chúng ta không thể đánh giá được chính xác sự ngu dốt của bản thân chúng ta?

- Rất tiếc là không. Thường chúng ta phải để người khác chỉ ra điều đó. Hoặc khi nhìn lại, chúng ta mới ngạc nhiên là sao mình lại có thể ngớ ngẩn đến vậy. Nhưng cái dở là người thông minh thường sử dụng trí thông minh để tìm cách loại trừ mình ra khỏi những thông tin phản hồi đó.

- Có dấu hiệu nào để cảnh báo về sự ngu dốt sắp xảy ra?

- Chắc chắn rồi. Khi chúng ta bắt đầu nghĩ rằng cả thế giới đảo lộn quanh mình; rằng chúng ta biết nhiều hơn mọi người khác và họ chỉ là những tên đần độn; rằng chúng ta có thể làm bất cứ điều gì mà không để lại hậu quả; và rằng chúng ta làm thế bởi vì chúng ta đủ thông minh để xóa bỏ mọi dấu vết.

- "Cách tốt nhất để tránh được sự ngu dốt là không lo ngại rằng mình sẽ trông ngớ ngẩn". Câu nói này là có ý gì?

- Mọi người thường không rút ra được bài học cho mình bởi không muốn mình trở nên ngớ ngẩn. Vì thế họ lặp lại những sai lầm mà hoàn toàn có thể tránh được. Ngoài ra, khi phạm sai lầm, họ tìm cách che đậy nó để tỏ ra là mình không ngớ ngẩn, nhưng cuối cùng thì lại càng ngớ ngẩn hơn khi sự việc được phơi bày ra ánh sáng. Điều này đã xảy ra với Nixon, Clinton và nhiều người khác.

- Hành động ngớ ngẩn nhất mà ông đã làm?

- Nếu tôi trả lời câu hỏi này, nó sẽ là hành động ngớ ngẩn nhất mà tôi từng làm.